Կարդինալ Դոմինիկ Դուկա. «Հայ ժողովրդի ավանդը համաշխարհային մշակութային եւ հոգեւոր  կյանքում անփոխարինելի է»

Այսօր, 2025 թվականի նոյեմբերի 4-ին առավոտյան ժամը 15-ին կյանքին հրաժեշտ տվեց 12 տարի Չեխիայի կաթոլիկ եկեղեցու առաջնորդ, կարդինալ Դոմինկ Դուկան։ Ստորեւ ներկայացնում ենք կարդինալի բացառիկ հարցազրույցը ՕՐԵՐ եվրոպական ամսագրի գլխավոր խմբագիր Հակոբ Ասատրյանին, որ տպագրվել է ՕՐԵՐ-ի 2012 թվականի 63-րդ համարում։

ՕՐԵՐ ամսագրի գլխավոր խմբագիր Հակոբ Ասատրյանի հարցազրույցը Չեխիայի կաթոլիկ եկեղեցու առաջնորդ, Պրահայի արքեպիսկոպոս, կարդինալ Դոմինիկ Դուկայի հետ

Հակոբ Ասատրյան – Մեծարգո կարդինալ, Դուք  ծնվել եք Հրադեց Կրալովե քաղաքում եւ Ձեր ողջ գործունեությունը կապված է եղել այդ քաղաքի հետ։ Ինչպիսի՞ ազդեցություն են ունեցել Ձեր ծնողներն ու այդ քաղաքը հոգեւորական դառնալու Ձեր որոշման վրա։

Դոմինիկ Դուկա –  Հրադեց Կրալովե քաղաքն իմ մանկության տարիներին զինվորականների, հոգեւոր  հաստատությունների, դպրոցների քաղաք էր… Այստեղ էր գտնվում երկրի երեք խոշորագույն օդակայաններից մեկը, ես այդ օդակայանի ստվերի տակ եմ մեծացել։ Այդ պատճառով երազանքս էր օդաչու կամ նավաստի դառնալ։ Հոգեւորական դառնալու որոշումը ծագեց հասունացման շրջանում, երբ հասկացա, որ ո՛չ օդաչու, ո՛չ էլ նավաստի դառնալ չեմ կարող, քանի որ ծագում եմ զինվորականի ընտանիքից, ում կոմունիստական ռեժիմը աստիճանազրկել եւ դատապարտել էր, ուստի դարձա օժանդակ բանվոր։ Կարող եմ ասել, որ հենց հայրենիքի նկատմամբ սերմանած սերն ու կարգապահությունը, որը բնորոշ են զինվորական ծառայությանը, հետագայում մեծ դեր խաղացին քահանա դառնալու իմ որոշման մեջ։ Ո՛չ, ծնողներս չէին, որ ինձ ուղղեցին դեպի հոգեւորական դառնալու ճանապարհը։ Ընդհակառակը, մայրս վախենում էր, որ հորս նման վատ կվերջացնեմ, այսինքն՝ բանտում։ Նրա կանխագուշակումը որոշ ուշացումով իրականացավ, սակայն որոշմանս համար չեմ զղջացել։ Հրադեց Կրալովե վերադարձա 1998 թ-ին՝ որպես եպիսկոպոս։  Այն ժամանակ հնարավորություն ունեի քաղաքում տեղակայված զինված ուժերի հետ համագործակցել եւ մինչեւ օրս էլ այնտեղ գործում է ռազմաբժշկական ֆակուլտետը, որը գտնվում է Կարլի համալսարանի ենթակայության տակ։ Պետք է նշեմ, որ իմ հարաբերությունները քաղաքային եւ մարզային իշխանությունների, ԲՈՒՀ-երի եւ այլ հիմնարկությունների, այդ թվում նաեւ բանակի հետ  իսկապես բարեկամական էին, եւ կարծում եմ, ինչպես իմ, այնպես էլ  հրադեցիների սրտերում որոշակի հետք են թողել։

Հ.Ա. –  Ձեր ընտանիքի միա՞կ զավակն եք։   

Դոմինիկ Դուկա –  Ունեմ հարազատ քույր, իսկ  ավագ քույրս մահացել է մանուկ հասակում, նախքան իմ ծնվելը։ Քույրս ապրում է Հրադեց Կրալովե քաղաքում, ունի երկու երեխա. որդին իր ընտանիքով ապրում է Հրադեց Կրալովե քաղաքի մոտ, իսկ դուստրը՝ Պրահայում։

Հ.Ա.- Որպես Չեխիայի Հանրապետությունում կաթոլիկ եկեղեցու առաջնորդ, ինչպե՞ս եք գնահատում եկեղեցու դիրքը երկրում։ Ըստ հանրային կարծիքի  «Մետրո՚  թերթի հրապարակած հարցումների, չեխերն ավելի շատ հավատում են ռադիոյին, քան՝ եկեղեցուն։ Սակայն իմ անձնական դիտարկման համաձայն, այժմ ավելի շատ չեխեր են եկեղեցի գնում, քան տասը տարի առաջ։

Դ.Դ. – Այո, այդպես է։ Գիտե՞ք, մեր երկիրն իր պատմության որոշակի շրջանում, կարող ենք ասել, եղել է քրիստոնեության օրրանը Կենտրոնական Եվրոպայում։ Այստեղից է քրիստոնեությունը տարածվել դեպի Լեհաստան, սուրբ Վոյտեխի միջոցով նաեւ դեպի Հունգարիա եւ նույնիսկ ավելի արեւելք։ Մյուս կողմից հայտնի է, որ ազգի հայր Կարել IV-ի փառավոր իշխանությունից հետո, երկրում տիրում էր ներքին լարվածություն եւ բարեփոխումների  մղումներով տարված եկեղեցին պառակտվում է երկու հոսանքի։ Մեկը ուտրակվիզմ կոչված հոսանքն է, որի հիմնական խորհուրդը գավաթի ընդունելն է։ Սակայն դա չի նշանակում, որ չեխերը կորցրել են իրենց քրիստոնեական ուղղությունը։ Այստեղ ստեղծվում է լատինական ծիսակարգի եւ ազգային ծիսակարգի մի տեսակ   երկուղղություն։ Բացի այդ, տարբեր ազդեցություններ գալիս են արեւմուտքից՝ հատկապես գերմանախոս շրջաններից։ 

Պրահայի արքեպիսկոպոսարանը հուսիտական պատերազմներից հետո ծանր պայքար էր տանում, թե արդյո՞ք արքեպիսկոպոսը կլինի ուտրակվիստների  թեկնածո՞ւն, թե՞ հռոմեամետ մեկը։ Չեխերն իրենք փորձեցին այդ հարցում կարգ ու կանոն հաստատել Լիպանի մոտ, քանի որ այդ արմատական «տաբորականությունը՚  երկիրը տանում էր ոչ թե դեպի զարգացում, այլ  քաղաքացիական պատերազմ էր հրահրում։ Այդպես ստեղծվում է Չեխ եղբայրների միությունը, որը սակայն չէր ընդունվում մյուսների կողմից։

Կարող ենք ասել, որ վերականգնումը, ինչը նշեցինք մայիսի 12-ին, սկսվում է կայսր Ֆերդինանդ 1-ինի օրոք՝1562թ. եպիսկոպոսարանի վերագրավմամբ։ Ապստամբությունից հետո, որը վերաճեց ճակատամարտի Բիլա հորայում, սկսվեց որոշակի բռնի կաթոլիկացում՝  1555թ. ավգուստինյան սեյմի ոգով. «Ումն իշխանությունն է,  նրանն էլ՛ հավատքը՚։ Այսինքն՝ այն երկրներում, որտեղ իշխանությունը բողոքականների ձեռքին էր, մարդիկ պետք է բողոքական լինեին, իսկ եթե կաթոլիկներն էին իշխում,մարդիկ պետք է կաթոլիկ լինեին։ Ստավովյան ապստամբությունը փաստորեն ոչնչացրեց խղճի ազատությունն ու հանդուրժողականությունը, որոնք այս երկրում գոյություն ունեին 1475 թվից եւ Ռուդոլֆ II. կայսեր գահակալությունից՝ 1609 թվականից։

Երբ 19-րդ դարում կայսրությունը տրոհվեց  Հունգարիայի եւ Ավստրիայի, չեխերին չհաջողվեց վերականգնել չեխական թագավորությունը։ Կայսր Ֆրանց Յոզեֆ 1-ինը չհամաձայնեց թագադրվել որպես Չեխիայի արքա։ Այս պատճառով չեխ մտավորականությունը կարգախոս հռչակեց.- «Հեռու Հռոմից, հեռու Վիեննայից՚։ Սակայն պատճառն ավելի շուտ Վիեննան էր, քան՝ Հռոմը։

20-րդ դարի բոլոր իրադարձություններից, կոմունիզմի երկարատեւ բռնատիրությունից հետո, երբ եկեղեցին արժեզրկված էր, սկսվեց վերականգնման շրջան։ Չեխիայի Հանրապետությունում կաթոլիկ քրիստոնյաների թիվը կազմում է 40%՝ ըստ մկրտվածների քանակի։ Հարկավոր է նաեւ հաշվի առնել, որ վաղ մանուկ հասակում մկրտվածներից շատերը չգիտեն անգամ, որ իրենք մկրտված են։

Ակտիվ հավատացյալների թիվը 1989 թվականից ի վեր կայուն է։ Դրա փոխարեն ի հայտ են գալիս հավատացյալների նոր խմբեր, երբ բազմաթիվ մարդիկ (միլիոնից ավել) մասնակցում են եկեղեցական ծիսակատարություններին ռադիոյի կամ հեռուստատեսության միջոցով։ Այդ պատճառով նրանք ամեն կիրակի չեն գնում եկեղեցի։ Դրա պատճառներից մեկն այն է, որ շատերը գյուղերից տեղափոխվում են քաղաք, իսկ մենք հնարավորություն չունենք հոգեւորականների  անձնակազմ պահպանելու փոքրիկ գյուղերում, որտեղ փակվում են դպրոցները, փոստը, խանութն ու ռեստորանը, որտեղ շաբաթ ու կիրակի օրերին տրանսպորտը չի գործում։ Այն գյուղերում, որոնք նախկինում  ունեին 1000 բնակիչ, այսօր ապրում է 20, 50, 200 մարդ։ Մարդիկ այդ գյուղերն են գնում որպես ամառանոց, բայց նրանք մշտական բնակիչներ չեն։

Կարող ենք ասել, որ մեր երկրում գոյություն ունեցող գլխավոր թերություններից մեկն այն է, որ դպրոցներում համարյա բացակայում է կրոնի ուսուցումը։ Մեզ չի հաջողվում հասնել դրան։ Իսկ ինչպես համաչեխական հավատալիքն է ասում .- «Հավատացյալ չեմ, բայց ինչ-որ բան պետք է որ լինի՚։ Կասեի, որ դա հավատքի մի տեսակ է, որը մշուշոտ արտահայտում է մեր պատկերացումներն Աստծո մասին։ Անհնար է Աստծուն  որոշակիորեն պատկերացնել, չենք կարող նրան ինչ-որ ձեւով  նկարագրել կամ ձեւակերպել… Այստեղից էլ այդ «ինչ-որ բանը, մի բանը՚։ Կարծում եմ, չեխ  հասարակությունը հակակրոնական չէ։ Գույքի վերադարձի (ռեստիտուցիա) մասին վեճերը միանգամայն այլ որակի վեճեր են, դրանք հավատքի մասին չեն, այլ՝ միայն ունեցվածքի եւ որոշակի պատկերացումների։ Այդ վեճը նույնիսկ պետության ու եկեղեցու միջեւ չի տարվում, այլ՝  քաղաքական կուսակցությունների, որոնք ձգտում են ավելի շատ ընտրողների ձայն ստանալ։  

Հ.Ա. –  Ինձ հետաքրքրում է, թե ինչպիսի՞ն են հարաբերությունները չեխ կաթոլիկ եկեղեցու եւ չեխական պետության միջեւ, եւ ի՞նչ կարծիքի եք եկեղեցական գույքի փոխհատուցման վերաբերյալ տարվող բանակցությունների մասին։

Դ.Դ. – Իմ կարծիքով, 1989թ. նոյեմբերից հետո կրոնական ազատությունը մեր հանրապետությունում ավելի մեծ է, քան Արեւմտյան Եվրոպայի մի շարք երկրներում, ավելի քան Գերմանիայում, Ավստրիայում, քանի որ պետությունն իսկապես եկեղեցու ներքին գործերին չի միջամտում։ Որոշ քաղաքական կուսակցությունների համար վեճի առարկա է գույքային փոխհատուցումը։

Հայտնի է, որ երկրորդ համաշխարհային պատերազմից ի վեր, սկսած նացիստներից, վերջացրած կոմունիստներով, մարդկանց միշտ թալանել ենՙ հրեաներին, գյուղացիներին, ազնվականներին կամ ձեռնարկատերերին, Սոկոլ, Օրյոլ  սկաուտական միություններին կամ եկեղեցուն։ Սկզբում չէր քննարկվում գույքի վերադարձման հարցը, այլ` մասնակի փոխհատուցման եւ գույքային իրավունքների կարգավորման հարցը։ Խնդիրն այն է, որ այդ հարցին յուրաքանչյուր քաղաքական կուսակցություն մոտենում է իր տեսանկյունից։ Իսկ քանի որ կառավարություններն ու կոալիցիաները փոփոխվում են, այդ խնդիրը 20 տարում չի լուծվել։ Եկեղեցու համար սա աղետալի իրավիճակ չէ, քանի որ պետությունը ստանձնել է եկեղեցու ֆինանսավորումը, բայց ներկայումս պետությունն այլեւս ի վիճակի չէ շարունակելու ֆինանսավորումն այն պատճառով, որ հիմնվել են նոր եկեղեցիներ եւ կրոնական խմբավորումներ, եւ ոչ միայն քրիստոնյա,  այլեւ մահմեդական, բուդդիստական եւ այլն, եւ պետությունը պարտավոր է նրանց նույնպես ֆինանսավորել։

Պետությունն ասում է, որ կվճարի միայն այն եկեղեցիներին, որոնց գույքը կոմունիստները բռնագրավել են, մյուսներին՝ ոչ։ Այդ պատճառով հարցը պետք է լուծվի գույքա-իրավական ճանապարհով։ Քանի որ հնարավոր չէ դա կատարել գույքային ճանապարհով, ուստի մեր վերջին համաձայնությունը, որը կնքվել է 2007 թվին վարչապետ Տոպոլանեկի օրոք, ենթադրում է  հարցը լուծել մասամբ գույքային ճանապարհով, մասամբ՝ ֆինանսական փոխհատուցմամբ։ Ձեւավորվել է ընդարձակ կոալիցիա է ստեղծվել Հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու, քրիստոնեական եղեղեցիների միջեւ, որոնք ներկայացված են եկեղեցիների էկումենիկ կարգում,  եւ հրեական եկեղեցիների դաշնության միջեւ, եւ միեւնույն ժամանակ այդ հարցում մեր դաշնակիցն են դարձել Քաղաքների եւ գյուղերի միությունը, ինչպես նաեւ Ագրարային պալատը, Մասնավոր հողատերերի միությունը։ Սրանք բոլորը հաստատություններ են, որոնց այսօր այդ խնդիրը վերաբերում է։ Անհրաժեշտ է ստեղծել գույքա-իրավական երաշխիքներ։ Իսկ Սահմանադրական դատարանի որոշման համաձայն, եկեղեցական գույքը մեզ է պատկանում։

Հ.Ա. –  Որքա՞ն  մեծ է  այդ գույքը։

Դ.Դ. –  Այդ գույքը կարող է տարեկան բերել 2 միլիարդ կրոն, որը մեզ անհրաժեշտ է, որպեսզի ապահովենք բոլոր եկեղեցիների կայուն բյուջեն։ Գույքը, որի մասին խոսում ենք, կազմում է 136 միլիարդ կրոն։ Այդ գույքը բաղկացած է անտառներից, հողատարածքներից, շենքերից եւ այլն։ Բոլորս էլ գիտենք« որ չեն կարող գույքը պահպանել նրանք« ովքեր կոմունիզմի ժամանակ են ստացել այն։ Ինչպես Տոպոլանեկի, այնպես էլ Նեչասի ներկայիս կոալիցիոն կառավարությունների հետ համաձայնություն ենք ձեռք բերել« որ պետությունը պարտավորություն է ստանձնում, որ ինքը բռնագրավել է, ինքն էլ պետք է փոխհատուցի։ Չեն փոխհատուցի քաղաքները, գյուղերը, այլ հաստատություններ ¨ անհատ անձինք։ Այս գույքը վերջիններիս օրենքով կտրամադրվի իբր¨ մշտական սեփականություն, իսկ մենքՙ բոլոր եկեղեցիներս, պետք է ստորագրենք, որ այդ գույքից հրաժարվում ենք նրանց օգտին։ Դրա դիմաց մենք կստանանք փոխհատուցում։ Տոպոլանեկի կառավարությունը փոխհատուցումը պատկերացնում էր այնպես, որ թեմերին կտա դրամական փոխհատուցում, իսկ վանքերին կտա« ինչ տնօրինում է պետությունը, մնացորդը կլրացնի փոխհատուցումով։ Նեչասի կառավարությունը տնտեսական ճգնաժամի պատճառով որոշել է, որ կվերադարձնի պետության սեփականություն դարձած գույքը։ Իսկ մնացածը, որը պետությունը չի կարող վերադարձնել, որովհետեւ այդ գույքը նրան չի պատկանում, այլ ինչպես արդեն ասացի, պատկանում է քաղաքներին, գյուղերին եւ անհատ անձանց, կազմում է 59 միլիարդ չեխական կրոն։ Այդ մասը կվերադարձվի 30 տարվա ընթացքում՝ տարեկան վճարելով 1,7 միլիարդ կրոն։

Մինչ եկեղեցիները կկարողանան սկսել իրենց լիովին ֆինանսավորել, պետք է դեռեւս երեք տարի տարեկան 1,5 միլիարդ կրոն  ստանանք պետական բյուջեից։  Հետագայում 14 տարվա ընթացքում այդ գումարը որոշակի տոկոսով կնվազի։

Հ.Ա. – Ի՞նչ է դա նշանակում եկեղեցու համար։

Դ.Դ. – Դա նշանակում է, որ իրավունք չունեն այդ գույքը օտարելու, որովհետեւ այդ գույքը նշված 30 տարիների վերջում պետք է եկամուտ բերի, բնականաբար ինֆլյացիայի մեզ այսօր տակավին անհայտ ցուցանիշների սահմաններում, որպեսզի վաստակի 2 միլիարդ կրոն, որով պետք է ապրենք։

Եկեղեցիների ներկայիս բյուջեն կազմում է 1,5 միլիարդ կրոն՝պետական բյուջեից։ Եվս մեկ միլիարդից ավելի տալիս  են հավատացյալները՝ դրամահավաքների եւ նվիրատվությունների միջոցով։ Դրանով խախտում ենք եկեղեցիների ֆինանսավորման օրենքը, քանի որ պետությունը պարտավորվել է մեզ ֆինանսավորել ամբողջապես։

Այժմ պետության ձեռքում գտնվող եկեղեցական գույքից ստացվող եկամուտը կազմում է տարեկան 4,5 միլիարդ կրոն։ Այդ թվերը եկեղեցիները չեն հաշվել, այլ երկու անկախ ընկերություններ եւ Տնտեսագիտության ինստիտուտը։

Հ.Ա. –  Այսինքն քահանաներն աշխատավարձ են ստանում պետությունի՞ց։

Դ.Դ. –  Այո եւ ոչ։ Պետությունն այդ 1,5 միլիարդը բաժանում եւ ուղարկում է առանձին եկեղեցիների կենտրոնական գրասենյակներին, որպես ամբողջական փաթեթ, որի մեջ մտնում են աշխատավարձները, ներքին կարիքների եւ ներդրումների ծախսերը։ Ուղղակի ներդրումներն աննշան թիվ են կազմում՝ մոտ 10%։ Այսինքն՝ աշխատավարձը քահանան չի ստանում պետությունից, այլ իր եպիսկոպոսից, բայց եպիսկոպոսն այն ստանում է պետական բյուջեից, որը ձեւավորվել է եկեղեցու անշարժ գույքից ստացված եկամուտներից։

Հ.Ա. –  Եթե որեւէ մեկը ցանկանում է հովանավորել եկեղեցուն, կարո՞ղ է դա անել։

Դ.Դ. –  Կարող է, քանի որ մենք օրենքով իրավահավասար ենք  մյուս բոլոր ինստիտուտներին։ Մշակույթի նախարարությունն աշխատում է ֆոնդերով։ Գոյություն ունեն մշակութային ժառանգության պահպանության, վթարային, արգելոցների պահպանման հիմնադրամներ։ Իսկ մենք պահանջում ենք այնպես, ինչպես ցանկացած պատմական տարածքի տերը եւ դրան համապատասխան ստանում ենք որոշակի ֆինանսական դրամաշնորհներ, որոնք մենք լրացնում ենք մեր միջոցներից։ Իհարկե, եթե տվյալ եկեղեցին պատմական արժեք չի ներկայացնում, ապա այդ հիմնադրամներից ոչինչ չի կարող ստանալ։

Սակայն պետք է ասեմ, որ քաղաքներն ու շրջանների իշխանություններն ընդունում են, որ եկեղեցիները որպես հուշարձաններ, գյուղերի ու փոքր քաղաքների իշխող կառույցներ,  գրավում են զբոսաշրջիկներին, եւ դրանից այդ քաղաքներն էլ են շահում։ Բնականաբար, ավելի լավ է, երբ այդ հուշարձանը նորոգված է։ Այդ պատճառով քաղաքները մեզ կամավոր օգնում են իրենց մշակութային դրամաշնորհների միջոցներից։ Այդ օգնությունը հսկայական է, քանի որ կոմունիզմի տարիներին եկեղեցիներն ահավոր բարձիթող վիճակում էին։ Այն օգնությունը, որ վերջին  22 տարիների ընթացքում պետությունն է ցույց տվել կոմունիզմի փլուզումից հետո, վիթխարի է։ Մենք զգալի օգնություն էինք ստանում նաեւ արտասահմանից՝ այլ եկեղեցական կազմակերպություններից, ինչպես նաեւ« ասենք« վերջերս գերմանական կառավարությունից, որովհետեւ հուշարձանների մի մասը գտնվում է գերմանախոս շրջաններում։ Այդ շրջանները նույնպես ստացան միլիարդների հասնող օգնությունՙ այդ հուշարձանների վերանորոգման համար։

Հ.Ա. – Քանի՞ քահանա ունի եկեղեցին Չեխիայում։   

Դ.Դ. –  Չեմ կարող վստահ ասել բոլոր եկեղեցիների մասին, բայց Չեխիայի հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցին ունի 2000 քահանա։ Աշխատանքային պայմանագրով ունենք նաեւ 1000 հոգեւորականներ՝ սարկավագներ, կատեխիստներ,  վանահոր օգնականներ։  Քահանայի միջին աշխատավարձը երկրի միջին աշխատավարձից ավել ցածր է, կազմում է մոտ 14-15 հազար կրոն ամսական։

Բացի դրանից կաթոլիկ եկեղեցին բարեգործական միության հիմնադիր է, որն այս երկրում ամենամեծն է, հսկայական միություն է, որի բյուջեն եկեղեցիների բյուջեի կրկնակին է։ Այդ բյուջեն կազմվում է նպաստներից, որոնք բոլոր բարեգործական կազմակերպություններին գալիս են նախարարություններից, շրջանների իշխանություններից եւ նվիրատվություններից։  Եկեղեցին հիմնադրել է նաեւ եկեղեցական դպրոցներ, օրինակ Չեխիայում ունենք 100 դպրոց՝ մոտ 20 հազար աշակերտով։ Դրանց կեսը միջնակարգ դպրոցներ են, գիմնազիաներ, լիցեյներ, եւ դրանց ծախսը կազմում է մոտ մեկ միլիարդ կրոն։ Պետք է նշեմ, որ այդ դպրոցները մեծ օժանդակություն են ստանում պետության կողմից, քանի որ պատկանում են էլիտար դպրոցների թվին։ Պետական ավարտական քննությունները ցույց տվեցին, որ  եկեղեցական դպրոցները լավագույնների շարքում են։ Եկեղեցին հիմնադրել է նաեւ մի քանի եկեղեցական հիվանդանոցներ, որոնք կամ ուղղակի եկեղեցական են, ինչպես օրինակ Պրահայի Պետրինիի հիվանդանոցը, կամ ինչպես քաղաքի հետ համատեղ հիմնադրած Բռնոյի Գթասիրտ եղբայրների հիվանդանոցը, եւ այլն։

Հ.Ա. –  Ո՞ր ասպարեզներում կարող եք համագործակցել հայկական առաքելական եկեղեցու հետ, որեւէ կապ ունե՞ք նրա ներկայացուցիչների կամ հայկական այլ, օրինակ՝ կաթողիկե եկեղեցու ներկայացուցիչների հետ։

Դ.Դ. –  Որպես դոմինիկյան՝ կապի մեջ եմ հայկական եկեղեցու հետ, որը ամսական մեկ անգամ պատարագ է մատուցում Պրահայի Հուսովա փողոցում գտնվող  Սբ. Եղիայի եկեղեցում։ Ուրախ կլինեի, եթե հաջողվեր գտնել մի եկեղեցի եւ որոշակի տարածք, որոնք կդառնային հայկական հոգեւոր կյանքի կենտրոնը՝ էկումենիկ ոգով։ Պրահայում մի մեծ խնդիր է ծագել՝ քաղաքի պատմական կենտրոնը զրկվել է բնակիչներից, իսկ մենք այդ տարածքում 70 եկեղեցի եւ մատուռ ունենք։ Հայտնվել ենք այնպիսի իրադրության մեջ, որ պետք է սկսենք եկեղեցիներ կառուցել Պրահայի ծայրամասերում, որտեղ նոր թաղամասեր են աճում։ Մեր գաղափարն է՝ Պրահայի կենտրոնում պայմաններ ստեղծել այլ քրիստոնյա եկեղեցիների համար, մեզ հետ համագործակցությամբ, որպեսզի Պրահան լինի տարբեր հոգեւոր մշակույթների կենտրոն, ինչպիսին միշտ եղել է։

Հ.Ա. –  Ի՞նչ գիտեք Հայաստանի, հայոց պատմության ու մշակույթի մասին։ Եղե՞լ եք երբեւէ Հայաստանում։ Եթե այո, կարո՞ղ եք պատմել Ձեր տպավորությունների մասին, եթե ոչ, պլանավորո՞ւմ  եք նման այցելություն։

Դ.Դ. –  Պետք է խոստովանեմ, որ Հայաստանում չեմ եղել։ Ներկա դրությամբ նման ծրագրեր չունեմ։ Ժամանակին՝ կոմունիզմի անկումից հետո, այդ մասին մտածում էինք. երկրաշարժից հետո չեխ ֆրանցիսկանյանների կողմից որոշ օգնություն էր պատրաստվել Հայաստանին, մասնակցում էր նաեւ բարեգործական միությունը, որն այդ ժամանակ՝ 1989-90 թվականներին դեռեւս սկզբնական փուլում էր գտնվում։

Իսկ ընդհանրապես իմ գիտելիքները Հայաստանի եւ նրա պատմության մասին կապված են աստվածաշնչյան ուսումնասիրության հետ, քանի որ Աստվածաշնչի հայկական հնագույն  թարգմանությունը  Աստվածաշնչի թարգմանությունների մեջ ոչ միայն կաեւոր է, այլեւ գիտական աշխատանքների համար համարվում է գանձ։ Այդ հանգամանքն ինձ մղեց այցելելու Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքություն, որտեղ առիթ ունեցա տեսնելու ամբողջ տարածքն իր բոլոր հաստատություններով։

Ապա պետք է նշեմ նաեւ, որ մեկը, ով իսկապես մեծ լումա ունի չեխերի ու հայերի միջեւ հարաբերությունների հաստատման գործում, Պրահայի հրեական ծագումով գերմանացի գրող Ֆրանց Վերֆելն՝  իր Մուսա լեռան 40 օրը՚ վեպով, որը գրվել է գերմաներեն, ապա թարգմանվել նաեւ չեխերեն։ Նա սերտ կապերով կապված էր քրիստոնեությանը։

Բացի դրանից Պրահայի բոլոր սրճարանները մեզ հիշեցնում են հայ վաճառականներին ու սրճարանատերերին, ովքեր Վիեննայից սուրճը բերեցին Պրահա։

Հ.Ա. –  Ինչպե՞ս եք Դուք անձամբ մոտենում հայկական ցեղասպանության հարցին։ Ձեր կարծիքով« կարելի՞ է ակնկալել, որ չեխական կողմը նույնպես պաշտոնապես կճանաչի հայ ժողովրդի ցեղասպանությունը։ 

Դ.Դ. –  Հայ ժողովրդի տառապանքները, հայտնի ցեղասպանությունըՙ նկարագրված Ֆրանց Վերֆելի եւ այլ հեղինակների կողմից, որոշակի զգուշացում էր, քանի որ նման կոտորածներ կրկնվում են ինչպես կոմունիստական, այնպես էլ՝ նացիստական բռնիշխանությունների ժամանակ։  Եվ կարծում եմ, որ անսահման արդարացի կլիներ, եթե մեր երկրի ներկայացուցիչներից լսվեր հստակ կարծիք։ Պետք է խոստովանեմ, որ այդ թեմայով մի քանի խոսակցություն եմ ունեցել մեր քաղաքական գործիչների հետ, եւ նրանց դիրքորոշումը մերժողական չէր, այլ ավելի շուտ՝ սպասողական։ Ես հավատում եմ, որ ապագայում կգա օրը, երբ կհնչի ճշմարիտ խոսքը։

Հ.Ա. –   Եվ վերջին հարցը։  Ի՞նչ կցանկանայիք մեր ընթերցողներին Չեխիայում եւ Եվրոպայում, քանի որ մեր ամսագիրը տարածում ենք նաեւ Եվրոպայի տարբեր երկրների հայկական համայնքներում։

Դ.Դ. –  Իսկապես կցանկանայի ողջույն հաղորդել եւ Աստծո օրհնությունը, ու հավաստիացնում, որ մենք տեղյակ ենք հայ ժողովրդի մասին, գիտենք, որ հայերը պատկանում են աշխարհի ամենահին ազգերի թվին, գիտենք, որ նրա ավանդը համաշխարհային մշակույթում եւ հոգեւոր կյանքում անփոխարինելի է։

Ցանկանում եմ նաեւ, որպեսզի հայերը ավելի տեսանելի լինեն ինչպես մեր երկրում, այնպես էլ՝ Եվրոպայում։

Զրույցը վարեց Հակոբ Ասատրյանը

2012թ. Պրահա, Արքեպիսկոպոսական պալատ

Հ.Գ. Այս հարցազրույցից հետո, Կարդինալ Դոմինիկ Դուկան Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի հրավերով այցելեց Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, նաեւ Չեխիայի հայ համայնքին փոխանցեց Սուրբ Հոգի եկեղեցին, որտեղ այսօր պատարագներ է մատուցում Չեխիայի հայերի հոգեւոր հովիվ Հայր Բարսեղ վարդապետ Փիլավչյանը։

Լուսանկարները՝ Գարիկ Ավանեսյանի