Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հնագիտության եւ էթնոգրաֆիայի ինստիտուտում տեղի է ունեցել Պրահայի Կարլի համալսարանի հովանավորությամբ լույս տեսած «Հայկական սփյուռքի զարգացումը» ( Armenian Diaspora in Dinamics ) անգլերեն հոդվածների ժողովածուն։ ՕՐԵՐ-ն արդեն անդրադարձել էր այս հրատարակարության լույս ընծայմանը, որում ամփովել էին Հայաստանի եւ Չեխիայի գիտաշխատողների հոդվածները՝ նվիրված տարբեր հայկական համայնքներին ու նրանց զարգացմանը։ Աշխատությունը արդյունք է ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի սփյուռքագիտության բաժնի և ՀՀ ԳԱԱ մշակութային մարդաբանության բաժնի համագործակցության։
Ինչպես նշում է Երեւանում հրատարակվող «Գոլոս Արմենի» թերթը, ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության եւ էթնոգրաֆիայի ինստիտուտի տնօրեն, պատմական գիտությունների թեկնածու Արսեն Բոբոխյանը ներկաներին շնորհավորել է կարեւոր հրատարակության կապակցությամբ, նշելով, որ Սփյուռքագիտության վարչությունը ինստիտուտի ամենաակտիվ կառույցն է, որի մասնագետները վերջին 10 տարիների ընթացքում բազմաթիվ կարևոր ուսումնասիրություններ են կատարել հայկական սփյուռքի վերաբերյալ: Իսկ չեխ գործընկերների հետ համատեղ հրատարակած ժողովածուն ընդլայնել է հետազոտական գործունեության շրջանակը։ Նա հույս է հայտնել, որ Սփյուռքագիտության ամբիոնի և Կարլի համալսարանի մասնագետների համագործակցությունը կշարունակվի, ինչը կնպաստի նոր գաղափարների և նախագծերի առաջացմանը, հնարավորություններ կստեղծվեն ոչ միայն Սփյուռքը, այլեւ մասնավորապես Չեխիայի հայ համայնքը բացահայտելու համար: Նա նաեւ կարեւորել է նոր մոտեցումների մշակումը, միմյանց հետազոտական մեթոդներին ծանոթացումը եւ փոխադարձ գիտելիքների փոխանակումը։
Այնուհետեւ ինստիտուտի Սփյուռքի հետազոտությունների բաժնի վարիչ, պատմական գիտությունների դոկտոր Ռուբեն Կարապետյանն իր ելույթում հայտնել է, որ «Հայկական սփյուռքի զարգացումը» գիրքը միջազգային համագործակցության շրջանակներում հրատարակված 9-րդ համատեղ հրատարակչական աշխատանքն է՝ երեք ժողովածու լույս է տեսել արտասահմանում, վեցը՝ Հայաստանում։ Դրանց մշակմանը մասնակցել են գիտնականներ ԱՄՆ-ից, Կանադայից, Ֆրանսիայից, Չեխիայից, Քուվեյթից, Լիբանանից, Իրանից, ինչպես նաև Ռուսաստանից, Բելառուսից, Ուկրաինայից, Ղազախստանից եւ Հայաստանից։
Հայ գիտնականն իր խոսքում նշել է, որ , իհարկե, դժվար է ուսումնասիրել բոլոր հայկական համայնքները։ Սփյուռքի վարչությունն ունի ընդամենը 9 աշխատակից, և վերջին 10 տարիների ընթացքում հաջողվել է հետազոտություններ կատարել տարբեր երկրների 10 քաղաքներում՝ մանրամասն ուսումնասիրելով հայկական համայնքների պատմությունն ու կյանքը։
Ռուբեն Կարապտյանի ասելով, իրենց աշխատանքի հիմքում համագործակցությունն է, որը թույլ է տալիս ավելի լայն ընկալել հետազոտության օբյեկտը։ Մի կողմից այն դիտարկում են խնդիրների պրիզմայում, իսկ մյուս կողմից՝ օբյեկտների բազմազանությունը։ Նրա խոսքով, միջազգային համագործակցությունը հնարավորություն է տալիս Սփյուռքը դիտարկել իր բազմազանության պրիզմայում երեք առումներով՝ հետազոտության օբյեկտի սահմանում, մեթոդաբանության ընտրություն և հետազոտական փորձի կիրառման։ Դա հնարավորություն է տվել փոքր ֆինանսավորմամբ իրականացնել բոլոր նախագծերը։ Այժմ Սփյուռքի հետազոտությունների վարչության ծրագրերում է տարեգրքի թողարկումը, որը կդառնա արտասահմանյան գործընկերների հետ համատեղ աշխատանքի հայելին։ Նա նաեւ հույս է հայտնել, որ տարեկան չորս անգամ կհրատարակեն անթոլոգիա։
Շնորհանդեսին ներկա էին Պրահայի Կարլի համալսարանի մշակութային մարդաբանության ամբիոնի վարիչ, դոկտոր Լենկա Յակուբկովա-Բուդիլովան և պրոֆեսոր Մարեկ Յակուբեկը: Նրանք ներկայացրել են Կարլի համալսարանը, որը հիմնադրվել է 1348 թվականին և ամենահինն է Չեխիայում։ Համալսարանի 17 ֆակուլտետներում ուսուցումն իրականացվում է չեխերեն և անգլերեն լեզուներով։ Ավելի քան 46 հազար ուսանող սովորում է Կարլի համալսարանի 300 կրթական ծրագրերում։ Չեխ գիտնականները խոսել են իրենց բաժնի աշխատանքի մասին, ներկայացել չեխ մասնագետների՝ Հայաստանի պատմության վերաբերյալ չեխերեն հրատարակած առաջին աշխատանքը, նաեւ խոսել են «Հայկական սփյուռքի զարգացումը» ժողովածուի նախագծին իրենց մասնակցության մասին։
Պետք է նշել նաեւ, որ չեխ գիտնականների Հայաստան կատարած այցը հովանավորել է Մարլենկա միջազգային ընկերության նախագահ Գեւորգ Ավետիսյանը, ում շնորհիվ նրանք ժամանել են Հայաստան եւ մասնակցել գրքի շնորհանդեսին։ «Մարլենկա» ընկերության պատմությունը և նրա հիմնադրի գործունեությունը իր զեկույցում ներկայացրել է ինստիտուտի Սփյուռքի հետազոտությունների բաժնի գիտաշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու Նելլի Խաչատուրյանը։ Նա մասնավորապես նշել է, որ Գևորգ Ավետիսյանը Չեխիայի պատմության մեջ առաջին հայն է, ով արժանացել է Չեխիայի «Արիության» առաջին աստիճանի մեդալի»։ Նա բազմիցս ճանաչվել է երկրի լավագույն գործարար, նրա մասին ֆիլմեր են նկարահանվել, նրա գործունեությանը բազմիցս անդրադարձել են չեխական լրատվամիջոցները։ Forbes ամսագիրը գրեթե ամբողջ մի համարը նվիրել է նրան, իսկ CNN- PRIMA NEWS հեռուստաընկերությունը բազմիցս նկարահանել է հաղորդումներ Մարլենկայի ու նրա հիմնադրի մասին։ Գեւորգ Ավետիսյանը նաեւ կարեւոր դեր է կատարել Հայաստան-Չեխիա հարաբերությունների ամրապնդման հարցում, ինչպես նաեւ Չեխիայում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման եւ Պրահայում հայ եկեղեցու բացման հարցերում։
Իսկ ժողովածուն իրականություն է դարձել Կարլի համալսարանի մշակութային մարդաբանության ամբիոնի ասպիրանտ Մարտա Մեժլումյանի նախաձեռնությամբ, ով հանդես էր եկել համատեղ հրատարակչության նախագծի գաղափարով և փոխգործակցական կապեր էր ստեղծել Կարլի համալսարանի և ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի միջեւ։
Շնորհանդեսի ընթացքում Սփյուռքի հետազոտության բաժնի ավագ գիտաաշխատող, բ.գ.թ. Սոնա Ներսիսյանն էլ ներկայացրել է ժողովածուն։ Գրքում զետեղված են հոդվածներ Սփյուռքի տարբեր պատմական ժամանակաշրջանների, աշխարհագրական տարբեր վայրերում ձևավորված հայկական համայնքների, նրանց հասարակական և մշակութային կյանքի մասին։ Ինչպես արդեն նշել էինք, ժողովածուն նվիրված է հայկական սփյուռքին, տարբեր երկրներում գործող հայկական համայնքների պատմական փորձին, դրանց ժամանակակից զարգացման միտումների վերլուծությանը։
Առաջին բաժնում ներկայացված են սփյուռքի ուսումնասիրության մեթոդաբանական խնդիրները, սփյուռքի ռեսուրսների և ներուժի վերլուծության սկզբունքները, ինտեգրման խնդիրները, հայրենիքի հետ կապերը և սոցիալական ներգրավվածությունը:
Երկրորդ բաժնի հոդվածների հեղինակներն անդրադարձել են Չեխիայի, Քուվեյթի, Բելառուսի և Կիպրոսի հայ համայնքների խնդիրներին։ Երրորդ բաժինը ներկայացնում է պատմական շրջադարձ դեպի միջնադարյան Եվրոպայի հայ համայնքների, 10-րդ դարի Կոստանդնուպոլսի հայերի անցյալը, ներկայացնում է հետազոտական աշխատություններ Լիբանանի հայերի ինքնության, Թուրքիայում եւ Իրանում ստեղծված հայկական մշակութային ժառանգության թեմաներով։
Հավելենք, որ «Հայկական սփյուռքի զարգացումը» ժողովածուի շնորհանդեսին ներկա էր Հայաստանում Չեխիայի Հանրապետության դեսպան Պետր Պիրունչիկը։ Նա իր ուրախությունն հայտնել գիտահրատարակչական ոլորտում հայ-չեխական համագործակցության կապակցությամբ և նշել, որ գիրքն իրեն կօգնի ավելի խորը ճանաչելու հայ ժողովրդի պատմությունը, մշակույթը, կենցաղը։ Նա ընդգծել է, որ այս հրատարակությունը Չեխիայի և Հայաստանի միջև ակադեմիական համագործակցության կարևոր դրսեւորումներից է։
ՕՐԵՐ
