Առաքելոց վանական համալիրի ծրագիրը հաղթել է «Եվրոպա Նոստրա» մրցույթում. ՕՐԵՐ-ի զրույցը ծրագրի ղեկավար, հայագետ Յասմին Դում-Թրագութի հետ

«Եվրոպա Նոստրա» եվրոպական մշակութային ծրագրին հայկական Առաքելոց վանական համալիրի մասնակցության մասին արդեն գրել էինք։ Ինչպես ՕՐԵՐ-ին հայտնեց ավստրիացի հայագետ Յասմին Դում-Թրագութը, այսօր կայացած քվեարկության արդյունքում, եվրոպացի մասնագետների հանձնաժողովը Եվրոպայի ամենավտանգված ժառանգության 14 վայրերից ընտրել է 7-ը, այդ թվում՝ Տավուշի մարզի Առաքելոց վանական համալիրը եւ գյուղը։ Սա տիկին Դում-Թրագութի ներկայացրած ծրագիրն է, որը հաղթել է։

Ո՞րն է եղել այն չափանիշը, ըստ որի հայկական հուշարձանը հաղթել է մրցույթում։ Ո՞րն է նրա նշանակությունը։

Ինչպես նշում է մեզ հետ զրույցում անվանի հայագետը, Առաքելոցը 13-րդ դարի բնակավայր է, որը գտնվում է Հյուսիսային Հայաստանի խիտ անտառներում, ունի ամրացված վանք և այլ կրոնական ու աշխարհիկ հուշարձաններ։ Այս վայրի մշակութային հուշարձանների պահպանությունը պահանջում է զգույշ մոտեցում՝ հավասարակշռելով ժառանգության պահպանումը շրջակա բնական միջավայրի զգայունության հետ, հատկապես որ տեղանքը գտնվում է նաև ակտիվ սեյսմիկ խզվածքի և ադրբեջանա-հայկական զգայուն սահմանային գոտում: Ներկայացված ծրագրիը նախատեսում է Առաքելոց տեղանքի ամբողջական հետազոտություն, մաքրում և պահպանում, ինչպես նաև ժառանգության հետքի հիմնում: Սա ներառում է տեղական կարողությունների բարձրացում, կրթության բարելավում և կայուն էկոտուրիզմի խթանում, որը ներառում է բնական և մշակութային ժառանգության պահպանումը: Ամենակարևորն այն է, որ այս ամենը ձեռնարկվելու է տեղի բնակչության հետ և նրանց համար: Ծրագիրը հնարավորություն կտա համայնքին դառնալ սեփական ժառանգության խնամակալ՝ դրանով իսկ ամրապնդելով տեղի ու պատկանելության զգացումը:

«Առաքելոց»-ի 7 ամենավտանգվածների շարքում դասվելը էական մարտահրավեր ու պատասխանատվություն է ինձ համար՝ որպես առաջադրողի։ Դա ոչ միայն կբարձրացնի բուն տեղանքի նշանակությունը, բայց նաև կստեղծի բազմաթիվ այլ ազդեցություններ հայկական և եվրոպական համատեքստում:

Նշեմ մի քանի կարեւոր փաստարկներ։

• Առաքելոցը հայկական ժառանգության բազմաթիվ վայրերի դժբախտ վիճակի օրինակն է: Անտեսումը, գնահատման և ֆինանսավորման բացակայությունը, մշակութային արդյունավետ քաղաքականության և գույքի պաշտպանության միջոցների բացակայությունը թույլ են տվել, որ այս անգնահատելի հուշարձանները վատթարանան:

• Առաքելոցը կարող է Հայաստանի համար չափանիշ հանդիսանալ՝ ցույց տալով մշակութային ժառանգության գույքագրման, դրա պահպանման և մշակութային արժեքների պաշտպանության միջազգային օրենքների համաձայն ճանաչման գործընթացը:

• Առաքելոցը կարող է չափանիշներ սահմանել ժառանգության կայուն զբոսաշրջության զարգացման համար:

• Առաքելոցը կարող է ընդգծել տեղական բնակչության, հետազոտողների, որոշում կայացնողների և շահագրգիռ կողմերի միջև համագործակցության կարևոր անհրաժեշտությունը ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային մակարդակներում՝ հայկական մշակութային ժառանգությունը պահպանելու համար:

• Առաքելոցը կարող է կատալիզատոր ծառայել հայկական մշակույթի նկատմամբ եվրոպական ավելի լայն հետաքրքրություն առաջացնելու համար: Դրա ցուցակագրումը կօգնի Եվրոպայի ուշադրությունը հրավիրել հայկական դարավոր մշակույթի և նրա նշանակության վրա՝ որպես կամուրջ և միջնորդ Եվրոպայի և Ասիայի, ինչպես նաև արևմտյան և արևելյան քրիստոնեության և իսլամի միջև:

• «Առաքելոցների» ցուցակագրումը կամրապնդի հայ ժողովրդի վստահությունը, ճկունությունը և հույսը, հատկապես նրանց, ովքեր ապրում են ճգնաժամից տուժած սահմանամերձ շրջաններում: Վերջին հինգ տարիների ավերիչ իրադարձություններից հետո՝ Ղարաբաղյան պատերազմ, սահմանային բախումներ, Ղարաբաղի կորուստ և հայ բնակչության արտագաղթ, ինչպես նաև հայկական մշակութային ժառանգության կորստի հետ կապված վիշտից հետո, ես այս ցուցակն ընկալում եմ որպես էական եվրոպական նախաձեռնություն, եվրոպական հզոր հռչակագիր և մշակութային համերաշխության եվրոպական արդյունավետ դրսևորում։

Իսկ մեր այն հարցերին, թե ինչպե՞ս են սկսելու Առաքելոցի պահպանման աշխատանքները եւ ի՞նչ փուլերով է անցնելու այն, Յասմին Դում-Թրագութը պատասխանում է. « Որպես կանոն, նախ պիտի լավ հետազոտվի և մաքրվի, որ հասկանանք ինչ խնդիրներ կան: Այնուհետեւ մասնագետների հետ կնայենք։ Բնականաբար, դա արագ չի լինի, գործեր շատ կան: Կարևորը, անհրաժեշտ կլինի տարբեր պատերը ֆիքսելը, հետո ամենավերջում կմտածենք և կքննարկենք վերանորոգումը: Իսկ հետազոտելու հետ զուգահեռ նաև քայլարշավների համար ճանապարհները կորոշենք: Հուշարձանների մեծ մասը խիտ անտառում են, ոչ մեկը չի գտնում, մենք պիտի քարտեզներ պատրաստենք ու քայլելու ճանապարհներ ստեղծենք։

Առաջին լուրջ աշխատանքերը կսկսենք աշնանը, հավանաբար Եվրոպայից մի պատվիրակություն կժամանի: Բայց ես արդեն մի փոքր պատվիրակությամբ մայիսի վերջին Առաքելոցում կլինեմ, ինձ հետ նաեւ Ավստրիայի դեսպանը և հավանաբար ԿԳՄՍ փոխնախարար Քոչարյանը: Ես նաեւ տարբեր միջոցառումներ կկազմակերպեմ։ Առաջինը կլինի Զալցբուրգի համալսարանում՝ լուսնկարների ցուցահանդեսը: Աշնանը մեր հայկական-ավստրիական աշնանային դպրոցի ուսանողների հետ մի երկու օր ակտիվորեն կաշխատաենք Առաքելոցում: Ես ուզում եմ մանավանդ երիտասարդներից ու կամավորներից մի խումբ հավաքագրել՝ տարբեր աշխատանքների համար:

Ինչպիսի՞ն է լինելու ֆինանսական աջակցությունը, որքա՞ն գումար է հատկացնելու Եվրոպան հարցին, ծրագիրի ղեկավարը նշում է.

«Այո, նախ և առաջ European Investment Bank 10,000 եվրո է հատկացնելու: Բայց կարևորը այն է, որ նրանք էլ կօգնեն այլ ֆինանսավորում ստանալու համար, ասենք, եթե դիմեմ որեւէ դրամաշնորհ ստանալու համար։ Այս աջակցությունը շատ կարևոր է՝ մանավանդ, Եվրոպայում: Իսկ որ ընտրվել է Առաքելոցը 7 ամենավտանգված հուշարձանների շարքում, հաստատ մի շատ խորհրդանշական արձագանք է դա: «Եվրոպա Նոստրայի» նախագահը նույնիսկ շեշտեց, թե ինչքան կարևոր է, որպեսզի Եվրոպան Հայաստանը և նրա հարուստ մշակույթը չմոռանա: Ոչ միայն հայերի ժառանգությունն է դա, այլեւ՝ Եվրոպայի»:

Վերջում շնորհավորելով ծրագրի հաղթանակի առիթով, մաղթում ենք, որ այն իրականություն դառնա եւ համալիրը նոր տեսքով ներկայանա ոչ միայն տեղացիներին, այլեւ զբոսաշրջիկներին։

Հակոբ Ասատրյան

Պրահա