Radar Armenia-ի զրուցակիցը միջազգայնագետ Շահան Գանտահարյանն է։
– Մարիա Զախարովան հայտարարել է, թե իրենց երկրի բոլոր պարտավորությունները հստակորեն արձանագրված են նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ, և ռուս խաղաղապահներն անում են իրենցից կախված ամեն ինչ, որպեսզի էսկալացիա թույլ չտան։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդ հայտարարությունը, արդյո՞ք իրոք ՌԴ-ն կատարում է իր պարտականությունները։
– Խոսքը նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 6-րդ կետի մասին է։ Վերահսկողության և պատասխանատվության առումով հետևյալ հատվածը ճշտում է․ «Կողմերի միջև համաձայնեցմամբ՝ առաջիկա երեք տարիների ընթացքում սահմանվելու է Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի միջև կապն ապահովող Լաչինի միջանցքով նոր երթուղու կառուցման պլանը՝ այդ երթուղու պահպանության նպատակով ռուսական խաղաղապահ զորակազմի հետագա վերատեղակայմամբ: Ադրբեջանը երաշխավորում է Լաչինի միջանցքով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և բեռների՝ երկու ուղղություններով տեղաշարժի անվտանգությունը»: Այստեղ ասվում է, որ երթուղու պահպանության նպատակով ռուսական խաղաղապահ զորք է տեղակայվում, իսկ երկու ուղղություններով տեղաշարժի անվտանգությունը Ադրբեջանի երաշխավորությունն է։ Համատեղ պատասխանատվության խնդիր կա, կարծում եմ։ Ադրբեջանը փակել է միջանցքը։ Մոսկվան տարբեր առիթներով ուզում է ասել, որ աշխատում է բացել միջանցքը և կանխել հետագա էսկալացիան։
– Անկարայում հանդիպել են Թուրքիայի և Ադրբեջանի նախագահները։ Կողմերը քննարկել են նաև հայ-ադրբեջանական հարաբերություններին առնչվող հարցեր։ Այս հանդիպումը ի՞նչ նշանակություն ուներ։
– Կարծում եմ՝ այս դեպքում միակ օրակարգը հայ-ադրբեջանական հակամարտությունները չեն։ Պաշտոնական լրահոսը լայնածիր քննարկման թեմաների է անդրադարձել՝ էներգետիկ, պաշտպանական, ռազմական արդյունաբերության, տնտեսական ոլորտները ներառվել են հանդիպման օրակարգում։ Թուրքիայում նախընտրական շրջան է։ Էրդողանի վարկանիշը անորոշ է, հատկապես երկրաշարժից հետո անկանխատեսելի են դարձել ընտրության արդյունքները։ Էրդողանը էներգետիկ տնտեսության կարիք ունի։ ԱՄՆ-ի ճնշումը հզորանում է Թուրքիայի վրա, և չի բացառվում, որ Թուրքիա-Ռուսաստան հարաբերությունները նոր վայրիվերումներ ապրեն։ Դրա ցուցիչը Ֆինլանդիայի՝ ՆԱՏՕ-ի անդամակցության շուրջ Անկարայի դիրքորոշման մեղմացումն է և բանակցությունների վերսկսման նոր նախադրյալները։
– ԵՄ հարևանության և ընդլայնման հարցերով հանձնակատար Օլիվեր Վարհեին հայտարարել է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները պետք է օգտագործեն պատմական հնարավորությունը՝ վերջնականապես լուծելու այս հակամարտությունը և վերադառնալու էական երկխոսության։ Երկխոսության հիմքեր տեսնո՞ւմ եք, և ի՞նչ դերակատարում ունի այս գործընթացում ԵՄ-ն։
– Պարզ է, որ ԵՄ-ն աշխատում է վերագործարկել բրյուսելյան գործընթացը։ Սա հեզասահ չի ընթանում, որովհետև Բաքուն դժգոհ է ԵԽ զեկույցներից և բանաձևերից, մանավանդ՝ հայաստանյան հատվածում ԵՄ իրականացրած առաքելություններից։ Իսկ միջնորդության կարգավիճակի ստանձնումը ենթադրում է հակամարտող կողմերի համաձայնություն։ Փաստորեն, քառակողմը մերժվեց, երբ Բաքուն հայտարարեց որ Փարիզը չի կարող մասնակցել բանակցություններին, որովհետև դիրքորոշվել է հոգուտ հայկական կողմի։ Հիմա եռակողմ ձևաչափի մասին են խոսում, սակայն դեռ պարզ չէ, որ հանդիպումը կկայանա։
– Ալիևը շարունակում է պնդել, որ Հայաստանն իր զորքն ամբողջությամբ չի հանել Լեռնային Ղարաբաղից։ Բայց, միևնույն ժամանակ, չի համաձայնում միջազգային փաստահավաք խումբ ուղարկել Ղարաբաղ։ Միջազգային հանրությունը Ալիևի այս գործելաոճին ինչու՞ համարժեք պատասխան չի տալիս։
– Այո, չկա համարժեք պատասխան։ Մանավանդ, որ միջազգային դատարանը վճիռ ունի միջանցքը անմիջականորեն բացել։ Փաստորեն, զուտ միանշանակ իրավականություն չի աշխատում։ Աշխատում է իրավաքաղաքականությունը։ Երբ միջազգային ընտանիքը պահը հարմար նկատի՝ Ադրբեջանի վրա ճնշելու, այդ դեպքում կորդեգրվեն պատժամիջոցները՝ հղում անելով միջազգային դատարանի համապատասխան որոշումներին։
– Ի՞նչ կասեք խաղաղության պայմանագրում երաշխավորի ինստիտուտի ներդրման մասին։ Ո՞ր երկրներն եք դիտարկում, որ կարող են ստանձնել այդ դերակատարումը և կատարել պարտավորությունները։
– Երաշխավորի ինստիտուտի բաղադրության շուրջ համաձայնությունը շատ բարդ խնդիր է։ Տարածաշրջանում ընթանում է երաշխավորների և միջնորդների հակամարտություն։ Թեկնածուները՝ Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան, ԵՄ և ԱՄՆ։ Աշխարհաքաղաքական հանգույցի են վերածվել տարածաշրջանում ներկայություն լինելու և ազդեցության գոտի ձևավորելու առաջադրանքները։ Այս գործընթացի վրա կարող են ազդեցություն ունենալ Ուկրաինայի պատերազմի արդյունքները, Ռուսաստան-Մոսկվա հարաբերությունների վայրիվերումները, Թուրքիայի նախագահական ընտրությունների արդյունքները և, իհարկե, Վաշինգտոնի որդեգրած քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում։ Այս բոլորը կարող են նոր կացութաձև ստեղծել տարածաշրջանում։
Հայկ Մագոյան
